TP HCM và cuộc “lột xác” doanh nghiệp quốc doanh: Từ xí nghiệp bao cấp thành thương hiệu tỷ đô

TP.HCM – Gần 40 năm sau Đổi mới, TP HCM không chỉ được biết đến là đầu tàu kinh tế của cả nước mà còn là cái nôi tiên phong trong việc tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước. Những cái tên từng là xí nghiệp quốc doanh lạc hậu như Vinamilk, REE, PNJ, Sabeco... giờ đã trở thành các thương hiệu tỷ đô, góp mặt trong top đầu doanh nghiệp niêm yết và dẫn dắt cả thị trường chứng khoán.

Bối cảnh khó khăn và bước ngoặt mang tên "cổ phần hóa"

Vào cuối những năm 80, nền kinh tế TP HCM rơi vào thế bế tắc: hàng nghìn doanh nghiệp quốc doanh hoạt động kém hiệu quả, hạ tầng lạc hậu, cơ chế quản lý nặng tính hành chính, không đủ sức cạnh tranh. Theo TS Trần Du Lịch, khi đó TP có tới hơn 12.000 đơn vị nhà nước – phần lớn trong số này tồn tại chỉ trên giấy tờ, không có hoạt động sản xuất kinh doanh thực chất.

Trong bối cảnh cấm vận kéo dài, nhà đầu tư ngoại tránh xa, doanh nghiệp nội thì rối ren, mô hình bao cấp không còn phù hợp. Đến năm 1992, một quyết định táo bạo được đưa ra: thí điểm cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước tại các tỉnh trọng điểm, trong đó TP HCM là nơi đi đầu.

REE – Khởi đầu cho hành trình “thoát kén”

Công ty Cơ điện lạnh (REE) là đơn vị đầu tiên “xung phong” cổ phần hóa, dù không nằm trong danh sách được chọn. Bà Nguyễn Thị Mai Thanh, người điều hành công ty, đã quyết tâm đưa REE thoát khỏi mô hình quản lý bị ràng buộc để hướng tới một cấu trúc doanh nghiệp hiện đại.

Chỉ trong 1 năm, mọi thủ tục từ định giá, tổ chức Đại hội cổ đông, xây dựng điều lệ và phân phối vốn đã được hoàn tất. Nhà nước giữ 30% vốn, còn lại 50% dành cho cán bộ nhân viên, 20% cho nhà đầu tư bên ngoài. Từ mức vốn hóa chỉ 16 tỷ đồng năm 1993, đến nay, REE đã có vốn chủ sở hữu hơn 22.000 tỷ đồng, trở thành một trong những doanh nghiệp hạ tầng và M&E lớn nhất Việt Nam.

(Máy móc thiết bị của Xí nghiệp liên hiệp Thiết bị lạnh trong những năm đầu thành lập. Ảnh: REE)

Vinamilk, PNJ, Sabeco – Những "con hổ" trưởng thành sau cải tổ

Vinamilk – từ một xí nghiệp sản xuất sữa với máy móc thủ công, thiếu nguyên liệu và công nghệ – sau cổ phần hóa năm 2003 đã trở thành doanh nghiệp tỷ đô, có vốn hóa thị trường trên 118.000 tỷ đồng. Doanh thu tăng gấp 15 lần, lợi nhuận và cổ tức luôn nằm trong top dẫn đầu thị trường chứng khoán.

PNJ – từ một đơn vị quốc doanh nhỏ, dưới sự lãnh đạo của bà Cao Thị Ngọc Dung, đã bứt phá mạnh mẽ sau cổ phần hóa. Tư duy quản trị theo hướng tư nhân, lấy khách hàng làm trung tâm, số hóa hệ thống bán lẻ... giúp PNJ tăng trưởng lợi nhuận lên hàng nghìn tỷ đồng, mở rộng hệ thống toàn quốc và chiếm lĩnh thị phần bán lẻ trang sức.

Sabeco – sau thương vụ bán 53,6% vốn nhà nước cho Thaibev năm 2017, đã tiến hành tái cấu trúc toàn diện: thay đổi chính sách tiền lương, đẩy mạnh marketing, mở rộng thị phần ra phía Bắc. Nhờ đó, doanh thu Sabeco đạt đỉnh gần 38.000 tỷ đồng, lợi nhuận duy trì trên 5.000 tỷ đồng mỗi năm.

Cổ phần hóa chỉ là điểm khởi đầu

Theo các chuyên gia, cổ phần hóa là cú hích, nhưng không phải là “chiếc đũa thần”. Yếu tố cốt lõi vẫn nằm ở tư duy lãnh đạo, văn hóa quản trị và năng lực thị trường.

Bà Cao Thị Ngọc Dung (PNJ) chia sẻ: “Vấn đề không chỉ là cơ chế. Một doanh nghiệp có thể là quốc doanh hay tư nhân, nhưng nếu người lãnh đạo không thay đổi, không dám bứt phá, thì mô hình nào cũng sẽ trì trệ”.

Ông Trần Thanh Tân – đồng sáng lập Dragon Capital – cũng nhấn mạnh rằng các quỹ đầu tư đánh giá cao những doanh nghiệp có người lãnh đạo “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm và biết giữ cam kết với cổ đông”.

Tác động đến thị trường tài chính và nền kinh tế đô thị

Sự “lột xác” của các doanh nghiệp quốc doanh không chỉ thúc đẩy tăng trưởng nội tại, mà còn tạo nguồn hàng chất lượng cho thị trường chứng khoán Việt Nam.

“Muốn lập sàn giao dịch chứng khoán thì phải có hàng hóa. Chính các công ty sau cổ phần hóa là ‘nguồn hàng’ đầu tiên và tốt nhất cho thị trường sơ khai”, ông Tân nói.

Phân nửa trong số 10 doanh nghiệp đầu tiên niêm yết trên sàn HOSE đều là doanh nghiệp nhà nước tại TP HCM – những “cánh chim đầu đàn” góp phần tạo ra nền móng cho thị trường vốn ngày nay.

Kế hoạch tiếp theo: Thêm 10 doanh nghiệp chuẩn bị “thoát kén”

UBND TP HCM đã lên kế hoạch cổ phần hóa thêm 10 doanh nghiệp nhà nước từ nay đến cuối năm 2025. Trong đó, sẽ có những đơn vị nhà nước giảm tỷ lệ sở hữu xuống dưới mức chi phối để khuyến khích tư nhân tham gia.

Những doanh nghiệp hoạt động trong ngành không trọng yếu như bao bì, xây dựng, cơ khí... sẽ là ưu tiên trong giai đoạn tới. Mục tiêu là tạo ra thêm nhiều thương hiệu mạnh, vận hành theo chuẩn mực thị trường và góp phần thúc đẩy nền kinh tế thành phố.

NGUỒN: VNEXPRESS